İletişim ve İletişim Becerileri

İletişimin Tanımı ve Kapsamı

İletişim ilk olarak Aristo ve Eflatun tarafından inceleme konusu yapılmıştır. Aristo asıl amacının inandırma olduğunu söylediği iletişime 'Rhetoric: Konuşma sanatı' adını vermiştir. İletişimin; konuşan, söz ve dinleyen adlı üç öğeden oluştuğunu ileri sürmüştür. Zamanla araştırmacılar tarafından iletişime verilen ad, tanım ve öğelerinin kavramlaştırılması değişerek veya yenileri eklenerek yeni modeller ve görüşler oluşmuştur. 

Latince "communis: ortaklık" anlamına gelen iletişim kavramı, İngilizce de "communication: bireyler arası ortak bir anlayış oluşturma" olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı kaynaklarda iletişim, "haberleşme" olarak da adlandırılmıştır.

İletişim, geniş anlamda "kişi ve çevresi arasında iki yönlü ilişkiyi ilgilendiren tüm aşamalar" olarak tanımlanabilir. Dinamik, akıcı, devamlı ve değişken bir süreçtir. İletişimi "herhangi bir işaret yardımı ile duygu, düşünce ve anlamların nakli ya da değiş tokuşu" olarak da tanımlayabiliriz (Oskay, 2001). 

İletişim, bir kişiden diğer kişi veya kişilere, mesajın (iletinin) aktarılmasıdır. İletişim, insanın kendini sosyal bir varlık olarak ifade etmesi zorunludur. İnsan, çevresi ile iletişim kurarak yaşar. Onun her davranışı, konuşması, susması, duruşu ve oturma biçimi, kendini ifade etmesidir; yani çevresine mesaj iletmesidir. İletişim, bilgi üretme, iletme ve algılama sürecidir. İletişim kurmakta asıl amaç, anlaşılabilir mesajların gönderilmesi ve karşı tarafın tutum ve davranışlarında değişiklik yapmaktır (Tutar, Yılmaz ve Erdönmez, 2003).

Dökmen' e (2002) göre iletişim, "Katılanların bilgi/sembol üreterek birbirlerine aktardıkları ve bu iletileri anlamaya, yorumlamaya çalıştıkları bir süreçtir."

Türk Dil Kurumu sözlüğünde ise iletişim, "Duygu, düşünce ya da bilgilerin usa gelebilecek her türlü yolla başkalarına, aktarılması, bildirişim, haberleşme" olarak tanımlanmaktadır. İletişim sadece konuşmak değildir. İletişim aynı zamanda; neyi, ne zaman, nerede, nasıl söyleyeceği konusunda doğru karar vermek, yalın ve akıcı bir anlatım kullanmak, dikkatli bir şekilde karşımızdaki kişinin söylediklerimizi anlayıp anlamadığını kontrol etmektir (Yavuzer; 1997).

Duygu, düşünce ve bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına anlatılmasına "iletişim" denir (Baltaş, 1994).

Shanon ve Weaver'in İletişim Modeli
İletişimin ne olduğunu tanımlayan çeşitli iletişim model¬leri vardır. Bunların en tanınmışlarından birisi olan Shannon -ve -Weaver´a ait model, Şekil´de görüldüğü üzere beş temel öğeden oluşmaktadır. Bu öğelerden bilgi kaynağı, mesajın oluştuğu yerdir. Eğer iletişimi başlatan bir insan ise, bu insanın beyni bilgi kaynağı sayılır. Gönderici, bilgi kaynağında oluşan mesajın, alıcıya gönderilmek üzere işaret şekline dönüştürüldüğü yerdir. İletişim zincirinde, bilgi kaynağı "lengüistik", gönderici ise "fizyolojik" düzeyde fonksi¬yona sahiptir. Kanal, göndericiden yola çıkan mesajın hedefe ulaşmasını sağlayan ileticidir. Mektuplar, telefon telleri ya da yüz yüze konuşma ortamın¬daki hava, kanala örnek gösterilebilir. Alıcı, kanaldan gelen işaretleri hedefe ulaştıran yapıya verilen addır; göz ve kulak alıcılara örnektir. Hedef ise, alıcıdan iletilen işaretlerin yorumlandığı, anlamlandırıldığı yerdir; karşıdan mesaj alan kişinin beyni hedef sayılır.
Shannon ve Weaver´ın modelinde gürültü faktörü önemli yer tutar. Eğer, bilgi kaynağından yola çıkan mesaj ile hedefe ulaşan mesaj arasında fark varsa, bu farkı yaratan faktöre "gürültü" adı verilir. Üç tür gürültü vardır: a) Fiziksel Gürültü: Kanalda yer alan bu gürültü türüne telefon tellerindeki arıza örnek gösterilebilir; b) Nöro-Fizyolojik Gürültü: Göndericideki ya da alıcıdaki, konuşma, görme veya işitme bozuklukları, bu tür gürültüye örnek verilebilir; c) Psikolojik Gürültü; Kaynakta ya la alıcıda yer alan psikolojik engeller bu gürültü türüne yol açar. Örneğin kaynağın iletmek istediği mesajı unutması, hedefin kendisine tam ulaşmış bir mesajı seçici algılaması ya da hedefin amaçladığından farklı şekilde yorumlaması, psikolojik gürültüye örnek sayılabilir (Dökmen, 2002).
İletişim kavramı o denli değişik alanlarda kullanılıyor ki, birbirinden çok ayrı anlamları yükleniyor. Yazılı kaynakların taranması yöntemiyle yapılan bir araştırmada sözcüğün 4560 kullanımı derlenmiş ve daha sonra 15 anlamı belirlenmiştir (Oskay, 1982).www.onderbaltaci.com

1. Düşüncenin sözel olarak (konuşma ile) karşılıklı değiş tokuşu;
2. İki kişinin birbirini anlaması, insanın karşıdakine kendini anlatabilmesi;
3. Organizma düzeyinde bile olsa ortak davranışa olanak veren etkileşim;
4. Bireyde benlikle ilgili olarak belirsizliğin azaltılması;
5. Duyguların, düşüncelerin, bilgi ve becerilerin aktarılma süreci;
6. Bir kişi ya da bir şeyin başka bir kişiye/bir şeye içinden aktarımla, değiş tokuşla dönüşme, değişme süreci;
7. Yaşayan bir evrenin parçalarının ilintilenmesi, bağlantılarının kurulması süreci;
8. Bir kişinin tekelinde olanın başkalarıyla paylaştırılması, başkalarına da aktarılması süreci;
9. Askeri dilde iletinin (komutun) gönderilmesi ile ilgili araç, usül ve teknikler;
10. İletiyi alanın belleğinin, iletiyi gönderenin beklentisine uygun yanıt verecek şekilde uyarılması;
11. Organizmanın ortamdaki uyarıya verdiği fark edilir yanıt, ortamdaki değişime uyarlanma yanıtı, bu yanıtla diğerini etkileme;
12. Kaynaktan çıktıktan sonra iletiyi alan için bir uyaran olan davranış;
13. Kaynağın karşı tarafı etkilemeyi amaçlayan davranışı;
14. Belli bir konumdan, yapıdan bir diğerine geçiş süreci;
15. Güç (iktidar) kaynağı olarak kullanılan mekanizma.





Bilgi paylaşma faaliyeti olan iletişim, kişilerin kendini ifade edebilme ve kendilerini dinletme gereksinimleri sonucunda ortaya çıkar. Bu tanımlar doğrultusunda iletişim konusunda şunları söyleyebiliriz. İletişim toplumun temelini oluşturan bir sistem, örgütsel ve yönetsel yapının düzenli işleyişini sağlayan bir araç ve bireysel davranışları görüntüleyen ve etkileyen bir teknik, sosyal süreçler bakımından zorunlu bir bilim, sosyal uyum için gerekli bir sanattır (Tutar, Yılmaz ve Erdönmez, 2003).

İnsanlarla iletişim kurmayı bilmek, iletişim tekniğini, kurallarını ve inceliklerini tanımak hayatta başarılı ve mutlu olmanızı sağlayacak eşsiz bir kozdur. Sadece başkalarıyla iletişim kurmuyoruz. Kendi kendimizle de iletişim halindeyiz. Ancak her nedense, iletişimin bu yönü daima ihmal edile gelmiştir. Oysa sahip olduğumuz en önemli güçlerden bir tanesi işte bu son noktada gizlidir. İçimizde gizli kalmış kaynaklara ve yeteneklere ulaşmamızı sağlayacak o, kendi kendimizle iletişim gücü (Guilane-Nachez, 2003).

İletişimin Amacı ve Önemi

İletişim her şeyden önce, insanın kedini bir insan olarak gerçekleştirmesi ve sosyal süreçlere girmesi bakımından önemlidir. İletişim sayesinde insanlar zihinlerindeki kavram ve fikirleri açığa vurma, onları paylaşma ve değerlendirme olanağına sahip olurlar. Başkalarını etkileme ve onlardan etkilenme, yararlanma, yararlı olma ve bir başarı gösterme iletişim sayesinde mümkün olur. İnsanlar arasında yaşanan ilişkilerin sürmesi iletişim sayesinde mümkün olur.

İnsanda iletişim kurma ihtiyacı, çevreyi etkileme isteğinden kaynaklandığından ister bilgiyi yaymak, ister eğitmek, ister eğlendirmek ya da yalnızca anlatmak olsun asıl amaç bilgi verme ve karşıdakini etkilemektir (Tutar, Yılmaz ve Erdönmez, 2003).

Berlo'ya göre "amaçlı olarak etkilemek, değiştirmek için iletişim kurarız". Böylece birey için iletişimin temel amacı, kendisi ile çevre arasında başlangıçta kendisi için olumsuz olan ilişkiyi etkileyebilmek, yönlendirebilmek, eş deyişle dış güçlerin hedefi olmak yerine kendisini güçlü kılabilmeyi sağlayabilmektir. Bu bağlamda iletişim, insanın çevresi ve kendi yaşamı üzerine etkin belirleyici olabilme çabasını yansıtır.

Kısaca iletişimin kişi açısından özel amaçları ne olursa olsun temeldeki amacı çevre üzerinde etkili olmak, başkalarında davranış, tutum geliştirmek ve değiştirmektir (Zıllıoğlu, 1996).

İletişimin Temel Özellikleri

İletişim üzerine yapılan çalışmalar, iletişimin üç temel özelliğinin olduğunu göstermektedir. Bunlardan ilki iletişim etkinliğinin insanları gerektirmesidir. İletişim ancak insanların birbirlerini anlama ihtiyaçları sayesinde kurulabilir. İkinci olarak iletişim, paylaşmayı gerekli kılar; yani iletişimde gönderici ve alıcı, mesajın ortak bir anlamı üzerinde anlaşmalıdırlar. Son olarak, iletişim semboliktir. Semboller; jestler, mimikler, sesler, harfler, rakamlar ve sözcüklerdir. Alıcı ve gönderici mesaja aynı anlamı verdikleri zaman tam olarak iletişim ortaya çıkar (Tutar, Yılmaz ve Erdönmez, 2003).




İletişimin Fonksiyonları

a. Bireysel Açıdan
Gereksinimleri karşılamak, çıkarları korumak, amaçlara ulaşmak için bir araç olarak kullanılabilir. Anlık bir gereksinimi ya da uzun sürede ulaşılabilecek bir amacın gerçekleşmesini de sağlayabilir. Değişiklik yaratmak için, koşulların değiştirilmesi için iletişim bir araç olabilir. Kişinin kendisini estetik yönden açıklaması, yaratıcılığını simgeleştirmesi için yararlanılır. Kişinin kendisini tanımasına, kendisini bulmasına da yardımcı olabilir, iletişim kurarken kişi kendi inançlarını, duygularını da daha iyi çözümleyebilir. Alıcı rolü üstlenen birey yine iletişim sayesinde bilgi toplayıp seçim yapma olasılığını arttırabilir. www.onderbaltaci.com

b. Toplumsal Açıdan

Toplumsal açıdan iletişim süreci Laswell'e göre üç işlev görmektedir:

• Çevreyi denetleyerek toplumun da değerlerini denetlemekte,

• Toplumun bireyleri arasında etkileşimi sağlamakta,

• Toplumsal geleneklerin sürdürülmesine yardımcı olmaktadır.

Neden İletişim?

Yaşamak başlı başına iletişim ağını, iletişim etkinliklerini içeren bir olaydır. Var olduğumuz anda çevreyle sürekli iletişim içine gireriz. Bilmeden çevremizi etkilemeye, değiştirmeye, yine bilinçsizce etkilenmeye, çevremize uyarlanmaya başlarız. Bu iki yönlü alışveriş ömür boyu süre gider. Kişiliğimizi iletişim alışkanlıklarımızla, iletişim çabalarımızla ortaya koyarız. Bildiklerimiz, duyduklarımız, yapabileceklerimiz iletişim tavrımızla belirlenir. Kişiler arası ilişkilerin aracı da iletişimdir: anlamak, öğrenmek, anlatmak, başkalarına ulaşmak için iletişimi kullanırız (Usluata, 1994).

İletişimin Temel Becerileri
İnsan hayatı boyunca; sayısız şekilde gerçekleştirilen iletişim sürecinin bir dizi becerileri ve faydaları vardır. Bu becerilerin veya yeteneklerin çoğu alışkanlık ve refleks düzeyinde yetilere dönüşmüştür (Açıköz. 2005). Benzer bir şekilde Özer (200´1) iletişimin insanlar arasında olması gereken ama yeterince olmayan bir beceriler bütünü olduğunu ifade etmiştir. Aynı yazara göre iletişim becerisi olaylara farklı açılardan bakabilme esnekliğini gerektirir. İletişim becerisi kişiden karşı karşıya kaldığı olayla ilgili olası bakış açılarını ve tanımlamaları araştırmayı, soruşturmayı ve bütünleştirmeyi içerir. Bu beceriyi kazanmış birisi kendisine yöneltilen bir uyarı, eleştiri veya şikâyet karşısında tek açı yerine çok açıdan anlam verme yeteneğine sahip olabilecektir
İnsan ilişkileri içinde sürekli yeniden tanımlanan bir varlıktır. Diğer insanlarla hiç ilişkisi olmayan bir insan düşünülemez. Bu amaçla geliştirilmiş iletişim becerileri programları hem bireyin hem de toplumun yaşamına zenginlik ve saygınlık getirir (Cüceloğlu. 1991). Kişinin sahip olduğu iletişim becerilerinin artması kişiler arası ilişkilerin etkinliğinde de artış yaratmaktadır (Korkut 2004). İletişim becerileri kişiler arası ilişkileri ve her türlü meslek alanında ilişkileri kolaylaştırıcı olabilmektedir.
Günlük yaşamda kişiler arası iletişimin sağlıklı olması i1etişim çatışmalarının ortaya çıkmaması istenilen bir durumdur. Aksi halde kişilerin huzursuz olmalarının yanı sıra zaman ve malzeme kaybı da söz konusu olabilir. Kişiler arası iletişim becerisini geliştirmek amacıyla deneklere verilen eğitimin etkili olduğu bilinmektedir. Verilen eğitim sonucunda deney grubunda saptanan iletişim becerisi artışının kalıcı olup olmadığına bakıldığında söz konusu artışın kalıcı olduğu hatta zaman içinde artarak sürdüğü belirlenmiştir (Dökmen, 1986).
İletişim anında birini dinlerken sözel olan mesajlar kadar sözel olmayanlara da dikkat edildiğinde iletiyi daha sağlıklı ve daha doğruya yakın anlama şansı artmaktadır. Bu nedenle iletişim becerileri eğitimlerinde bu konuda beceriler üzerinde mutlaka durulur (Korkut, 2004).
İletişim becerilerini geliştirmede kullanılan eğitim tekniklerinden başlıcalarını Dökmen (2001) aşağıdaki şekilde sıralamıştır.
1. Didaktik/ Bilgi verme
2. Yaşantıyla rol oynama
3. Modelden öğrenmedir. 
Bu tekniklerden didaktik ve modelden öğrenme yaklaşımlarının birlikte kullanılması halinde etkili oldukları buna karşılık yaşantıya girme yaklaşımının tek başına etkili olmadığı anlaşılmaktadır. 
Zayıf iletişim becerilerinin olumsuz sonuçları ile daha güçlü iletişim becerilerine sahip olmanın getirdiği olumlu sonuçlar nedeniyle çocuk ve gençlerin bu becerilerini geliştirmek ya da arttırmanın gerekliliği açıktır.
(Korkut 2004) iletişimin sağlıklı olmasında önemli olan temel beceriler olarak "konuşmaya teşvik edici tepkiler verme, soru sorma, etkin dinleme, özetleme, ben dili kullanma ve geri bildirim verme" gibi tepkileri saymıştır. 
Ergin ve Birol (2000) ise dile dayalı iletişimde gerekli beş beceri olduğunu ifade etmiştir. Bunlardan ikisi "kodlama" becerileri diyebileceğimiz konuşma ve yazma becerileridir. Kodlama kafamızdaki anlamı karşımızdakinin anlayabileceğini düşündüğümüz sembollere dönüştürmedir. Öteki ikisi kod çözme becerisi diyebileceğimiz dinleme ve okuma becerileridir. Birinci ise her iki grup beceri için çok önemli olan ´düşünme´ becerisidir. Kuşkusuz resim yapma şekil çizme uygun jest ve mimik kullanma gibi dile dayalı olmayan ancak dille yapılan iletişimi destekleyen beceriler de söz konusudur Benzer şekilde Açıköz (2005) de iletişim becerilerini beş ana başlık altında sıralamıştır. Bunlar: altında sıralamıştır. Bunlar:
1. Konuşma "Kendini sözel alanda aktifçe dışa açmak) 
2. Yazma (kendini yazılı ifade etme) 
3. Okuma (görsel dinleme) 
4. Dinleme (kendi varlığına essiz tanıklık etme) 
5. Düşünme (insanın kendini gerçekleştirme çabası)dir. 

Üniversite Öğrencilerine Yönelik İletişim Becerileri Eğitimi Programı İncelemesi
İletişim becerisi, "saygıyı ve empatiyi temel alarak, duygu ve düşünceleri karşıdaki kişiye maske takmadan ´ben dili´ ile iletebilme, etkili dinleyebilme, somut konuşarak uygun bir biçimde kendini açabilme, ´ben´ savaşımı vermeden başkalarını küçük görmeden kendi haklarını koruyabilme, sözel mesajlarla sözel olmayan mesajlar arasında tutarlılık sağlayabilme biçiminde bireyin, karşısındaki kişilerle doyum verici ilişkiler kurabilmesini sağlayan ve başkalarından olumlu tepkileri getiren, bireyin toplum içinde yaşamasını kolaylaştıran öğrenilmiş davranışlar" olarak tanımlanabilir. 

İletişim becerisi tanımından hareketle, iyi ve etkili bir iletişim kurabilmek için; 

1. İletişimde bulunulan kişilere saygı duymak,

2. Empatik anlayışla yaklaşabilmek,

3. Etkin dinlemeyi sağlamak,

4. Uygun bir biçimde kendini açmak,

5. Sözel ve sözel olmayan mesajlarında uyumlu olmak,

6. "Ben Dilini" kullanmak,

7. Atılgan davranış göstermek,

8. Saydam olmak-maske takmamak,

9. Somut konuşmak ve "Tam ve Tek Mesaj Yollama" becerisine sahip olmak gerekir.


İletişim becerileri eğitim programının genel amacı; iletişim becerilerini zenginleştirmektir. İletişim becerilerini öğreterek iletişim deneyimini kazandırma ve bu konuda bilinçlendirme esastır. Programın tüm aşamaları tamamlandığında; 

1. Diğer insanlara kendimizi ne ölçüde gösterdiğimizin farkında olabilme ve uygun bir biçimde kendini açabilme, 

2. iletişimde kullanılan maskelerin ne zaman-nerede kullanıldığının ve buna bağlı olarak saydam davranışın farkında olabilme, 

3. Sözel olmayan davranışların farkında olabilme, 

4. Sözel olmayan davranışlar ile duygular arasında nasıl bir ilişki bulunduğunun farkında olabilme, 

5. Düşünceleri ayırt edebilme, 

6. Duyguları ayırt edebilme, 

7. Duyguları yapıcı bir biçimde iletebilme, 

8. Saygı ve empatiyi temel alarak etkili bir biçimde gösterebilme, 

9. Ben dilini iletişimde kullanabilme, 

10. Atılgan olabilme, 

11. Somut konuşabilme ve tam ve tek mesaj yollama becerisini etkili bir biçimde kullanabilme, 

12. Karşımızdaki kişinin ifade ettiği ve etmediği iletişimi anlayabilme, 

13. Temel iletişim becerilerini birleştirebilme, mümkün olabilecektir. 

İletişim Becerileri Eğitim Programının Dayandığı İlkeler

1. Bu programın grup içinde uygulanması grup lideri ve grup üyelerinin katılımıyla gerçekleştirilir. 

2. Grup aşamalarının belli bir sürede geçilmesine özen gösterilir. Ancak, grup sürecinde esas olanının harcanan zaman olmadığı, grup oturumlarının içeriği olduğu görüşüne bağlı kalınır. 

3. Grupta yaygın bir etkileşim ve iletişim kurulmasına özen gösterilir. 

4. Grup üyelerinin birbirlerini değerlendirebilmelerine imkân sağlanır. 

5. İletişim becerileri programı süresince grup lideri grubun demokratik bir yürütücüsü olmaya özen gösterir.